Diyabet durumunda kan şekerinin olabildiğince normale yakın seviyelerde tutulması sinir, göz ve böbrek hasarları, kalp krizi ve felç gibi risklerden uzaklaşmaya yardımcı olur. Bunun için diyabet hastalığı bulunan kişilerin sağlıklı ve dengeli beslenmesi son derece önemli bir konudur. Sağlıklı beslenmek adına vücudun ihtiyacı olan ögeleri barındıran besinlerin yeterli miktarlarda ve öğün içerisinde dengeli bir şekilde tüketilmesi oldukça önemli bir konudur. Sağlıklı ve dengeli beslenmek adına vücudun ihtiyaç duyduğu temel besinler;
- Protein (et, süt, yumurta, yoğurt)
- Karbonhidrat (un ve undan yapılan yiyecekler, patates, kuru baklagiller, sebze ve meyveler, yoğurt, süt)
- Su
- Vitamin ve mineral (sebze ve meyve başta olmak üzere çeşitli yiyecekler)
- Posa (kuru baklagiller, meyve, sebze ve tam taneli tahıllar)
- Yağ (yumurta, et, süt, yoğurt, peynir ve yağ içeren yiyecekler)
Vücut için gerekli olan besinlerin zamana ve miktara bağlı olarak belli bir denge içerisinde alınması, kan şekerinin kontrol altında tutulması bakımından son derece önemlidir. Bu da kısa ve uzun dönemde şeker hastalığına bağlı olarak gerçekleşebilecek hasarların önlenmesinde ya da gecikmesinde etkilidir.
Şeker hastalığı bireylerde temel besin ögelerine olan gereksinimleri etkilemez. Şeker hastası olmayan kişilerin de rafine şeker tüketimini kısıtlaması da son derece önemli bir konudur. Bunun yanında kolesterol, doymuş yağ ve kolesterol bakımından zengin olan et, peynir, süt, yumurta gibi yiyeceklerin belli oranlarda tüketilmesi, az az ve sık sık yemek yemeye özen gösterilmesi gerekir.
Diyabete Neden Olan Besinler Nelerdir?
Şekerli ve Tatlandırıcılı İçecekler
Şekerli ve tatlandıcılı içecekler kişiler için son derece zararlı bir seçimdir. Öncelikle bu içeceklerin karbonhidrat içeriği oldukça yüksektir. Yaklaşık 350 ml olan bir kutu sodada 38 gram karbonhidrat bulunurken aynı miktarlarda limonata ya da soğuk çay gibi içeceklerde 36 gram karbonhidrat bulunur.
İnsülin direnci ve diyabet ile fruktoz güçlü bir şekilde bağlantı halindedir. Yapılan çalışmalar şekerli veya tatlandırıcı içeren içeceklerin tüketilmesinin yağlı karaciğer gibi diyabet ile ilgili riskleri artıracağını gösterir.
Şekerli içeceklerde bulunan yüksek fruktoz seviyeleri, göbek yağını ve potansiyel anlamda zararlı kolesterol ile trigliserit seviyelerine sebep olan metabolik değişikliklere sebebiyet verebilir. Çok kilolu ya da obez olan yetişkinler üzerinde yapılan araştırmalarda yüksek fruktoz içeriğine sahip olan içeceklerden kalorilerin %25’lik miktarının tüketilmesinin insülin direnci ile göbek yağlarında artma yaşanmasına neden olduğu tespit edilmiştir. Bunun yanında daha düşük metabolik hız ile daha kötü kalp sağlığı gibi durumlara da neden olduğu saptanmıştır.
Kan şekeri seviyesinin kontrol altında tutulması ve hastalıklara yakalanma risklerinin önlenmesi açısından şekerli içeceklerin yerine maden suyu, su ya da ayran gibi içeceklerin tüketilmesine özen gösterilmelidir.
Pirinç, Beyaz Ekmek ve Makarna
Beyaz ekmek, makarna ve pirinç yüksek miktarda karbonhidrat içeriğine sahiptir. Ekmek, simit ve bunun yanında diğer rafine un içerikli yiyeceklerin tüketilmesi Tip 1 diyabet ve Tip 2 diyabet rahatsızlığı olan kişilerde kan şekeri seviyesini önemli ölçülerde arttırır. Buğday ürünlerinin yanında glutensiz makarna ve pirinç bazlı türevler de aynı etkiyi gösterir.
İşlenmiş besinler, kan dolaşımının şeker emilimini yavaşlatmaya yardımcı olan lifler bakımından fakirdir. Beyaz ekmek yerine yüksek lifli ekmek tüketimi şeker hastalığı bulunan kişilerde kan şekeri seviyelerinin önemli ölçülerde azalmasına yardımcı olur. Bunun yanında kolesterol ve kan basıncında da azalmalar meydana gelir.
Trans Yağlar
Endüstriyel trans yağlar insan sağlığı açısından oldukça zararlıdır. Doymamış yağ asitlerine hidrojen ilave edilmesi ile bu yağlar stabil hale getirilir. Trans yağlar, yer fıstığı yağında, ekmeklerde, margarinlerde, kremada ve donmuş yemeklerde bulunur. Bunun yanında gıda üreticileri raf ömürlerinin uzaması bakımından kraker, kek ve diğer unlu mamullere de bu yağlardan eklerler.
Trans yağların kan şekeri seviyesini yükseltme özelliği olmasa da artan inflamasyon, insülin direnci, göbek yağı yanında HDL kolesterol seviyeleri ve bozulmuş arter fonksiyonları ile de alakalıdır. Bu etkiler diyabet hastaları kalp hastalığı riski altında olduklarından onlar için etkilidir.
Şekerli Kahvaltılık Gevrekler
Güne mısır gevreği ile başlamak diyabet hastası olan kişiler için son derece sakıncalıdır. Kutuların üzerinde sağlıklı yazsa bile tahılların büyük kısmı işlenir ve bu da pek çok insanın düşündüğünün aksine daha fazla karbonhidrat içerdiği anlamına gelir. Sağlıklı kahvaltılık gevrekler de şeker hastası olan kişiler için uygun bir içecek değildir. Kan şekeri ve açlığın kontrol altında tutulması adına gevrekler yerine protein bazlı ve düşük karbonhidratlı yiyeceklerin tüketilmesine özen gösterilmelidir.
Meyveli Yoğurtlar
Sade yoğurt şeker hastası olan kişiler için iyi bir seçenektir. Fakat meyve aromalı olan çeşitler farklı sonuçlara neden olur. Aromalı yoğurtlar genelde yağsız ya da az yağlı sütlerden yapılır. Ancak yapılarında karbonhidrat ile şeker bulunur.
Yaklaşık olarak 245 gram olan bir meyveli yoğurt içerisinde 47 gram civarında şeker bulunur. Bu da bu besinin %81’inin şekerden geldiği anlamına gelir. Kan şekeri ve insülini artırabilen yüksek şekerli yoğurtlar yerine şekersiz, bağırsak sağlığına faydalı, sade ve tam yağlı sütten üretilen yoğurtlar tercih edilmelidir.
Bal, Akçaağaç Şurubu, Agave Nektarı
Şeker hastalığı bulunan kişiler çoğunlukla beyaz sofra şekeri alımlarının yanında kurabiye, şeker, kek gibi yiyecekleri de en aza indirmelidir. Bunun yanında diğer şeker formları da kan şekerinde artış durumlarına sebebiyet verebilir. Bunun dışında kahverengi şeker, agave nektarı, bal, akçaağaç şurubu gibi doğal şekerlerden de uzak durmak önemli bir konudur.
Bu tatlandırıcılar çok fazla işlenmemiş olsalar da en fazla beyaz şeker kadar karbonhidrat içerme özelliğine sahiptir. Bal, akçaağaç şurubu, agave nektarı beyaz sofra şekeri kadar fazla işlenmese de insülin ve enflamatuar belirteçler üzerinde aynı etkileri gösterdiği saptanır.
Aromalı Kahveler
Kahve, diyabet riskinde azalma da dahil olmak üzere sağlık üzerinde çeşitli yararlara sahiptir. Ancak aromalı kahveler sağlıklı bir içecek olarak değil sıvı bir tatlı olarak görülmelidir. Yapılan araştırmalar insan beyninin sıvı ve katı yiyecekleri benzer şekillerde işlenmediğini gösterir. Kalori içilmesi durumunda daha az yiyerek bunun telafi edilmesi mümkün olmaz. Bu durum potansiyel olarak kilo alımına sebebiyet verir. Aromalı kahve tüketimi kan şekeri seviyesinin önemli ölçülerde artıracak oranlarda karbonhidrat bulundurur.
Meyve Suyu
Meyve suları genelde sağlıklı bir içecek gibi düşünülür. Ancak kan şekeri üzerindeki etkisi gazlı içecekler ve diğer şekerli içeceklere benzer. Şekersiz %100 meyve suyunun yanında ilave şeker barındıran türler için de bu durum söz konusudur.
Şekerli tatlandırılmış içecekler gibi meyve suyunda bulunan fruktoz obeziteyi, insülin direncini ve kalp hastalıklarını tetikler. Şekersiz meyve suları içerisinde en az gazlı içeceklerin içerisindeki kadar şeker bulunur. Yüksek fruktoz içeriği insülin direncinin kötüleşmesine neden olur. Bu da kilo alımlarına neden olur ve kalp hastalığı riskini artıran bir durumdur.
Paketlenmiş Atıştırmalıklar
Tuzlu kraker ve diğer paketli yiyecekler aperatif açısından iyi bir seçenek değildir. Bu gıdalar tipik olarak rafine undan yapılırlar. Kan şekerini hızlı bir şekilde artıran ve hızlı bir şekilde sindirilen karbonhidratlar bulunur. Bu yiyeceklerin bazıları beslenme etiketlerinde belirtilenden daha çok karbonhidrat içerebilirler.
Patates Kızartması
Patates kızartması özellikle şeker hastalarının uzak durması gereken besinler arasında yer alır. Patates içerisinde bulunan karbonhidrat nispeten çok daha yüksektir. Kabuğunun soyulmasının ardından bir kez bitkisel yağ içerisinde kızartıldığında kan şekerinin yükselmesinden daha fazlasına neden olabilir. Derin kızartılmış besinlerin inflamasyon ve hastalık riskini artıran aldehitler ve AGE’ler açısından yüksek miktarda toksik bileşik ürettiği gösterilir.
Diyabeti olan kişilerin hangi gıdalardan kaçınması gerektiğini bilmesi zor gibi görünse de birkaç noktaya dikkat edilmesi hayatın daha kolay olmasına yardımcı olur. Sağlıksız yağlar, işlenmiş gıdalar ve şekerlerden uzak durulması önemlidir.